برنامه‌ نویسی برای کودکان

آیا در آینده اگر برنامه‌نویسی بلد نباشید بی‌سواد هستید؟
برنامه‌نویسی برای كودكان
نسل جدید همه چیز را دیجیتال تجربه می‌كند و از بدو ورود به این دنیای خاكی، دیجیتال نه گوشه‌ای از زندگی بلكه بخش اعظم زندگی آنها را دربر می‌گیرد. همین بچه‌ها فردا در فضای دیجیتال باید نفس بكشند و شاید لازمه آن آشنایی با مفاهیم جدید در فضای دیجیتال است. شاید سال‌های دور پدر و مادرها دنبال فرستادن بچه‌ها به مدرسه بودند تا بتوانند مسیری مشخص را برای خود طی كنند و به مدارج بالای تحصیلی برسند، اما امروز نیاز به شناخت درست نسبت به مفاهیمی كه در جای‌جای زندگی خودشان را نمایان كرده‌اند برای كودك و نوجوان احساس می‌شود. از رایانه‌ها گرفته تا تبلت‌ها، از تلویزیون‌های هوشمند گرفته تا ماشین‌های ظرفشویی و لباسشویی و هر وسیله جدیدی كه این روزها تولید می‌شود همه با مفاهیم برنامه‌نویسی طراحی شده‌اند. گرچه افراد خاصی برنامه‌نویسی را به‌عنوان تولیدكننده و گسترش‌دهنده محصولات نرم‌افزاری فرا می‌گیرند، اما به نظر می‌رسد آشنایی با مفاهیم برنامه‌نویسی نیازی ضروری برای كودكان این نسل است.
نویسنده : محسن سمسارپور

لزوم آشنایی کودکان با برنامه‌نویسی
اگر برنامه‌نویسی را به عنوان یك زبان در نظر بگیریم كه با استفاده از آن می‌توان برای سیستم‌های رایانه‌ای، وب‌سایت‌ها و حتی دستگاه‌های الكترونیكی كدنویسی كرد احتمالا به جنبه فنی آن بیشتر توجه كرده‌ایم. اما برنامه‌نویسی جدای زبان، دارای مفاهیم مهمی است كه دانستن آن می‌تواند نگاه افراد را به موضوعات مختلف تغییر دهد. به‌عنوان مثال نگاه تحلیل‌گرایانه به موضوعات و شكستن انجام یك فعالیت به قطعات كوچك‌تر می‌تواند در زندگی معمول مورد استفاده قرار گیرد. الگوریتم‌های برنامه‌نویسی كه شاید اولین مرحله قبل از ورود به مرحله اجرایی كدنویسی باشد، می‌توانند ذهن كودكان را همراه كند تا بتوانند به جزییات هر فعالیت بهتر نگاه كنند. به عنوان مثال اگر قرار باشد برنامه‌ای بنویسیم كه یك كاراكتر انیمیشنی در آن سه قدم جلو برود، بعد یك موسیقی پخش شود و بعد این كاراكتر دوبار به بالا بپرد، خود این مفاهیم مانند تكرارها، شرط‌ها و تناوب انجام فعالیت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخودار است. در عین حال آشنایی كودكان با زبان‌های برنامه‌نویسی هم می‌تواند آنها را برای كسب موقعیت‌های جدید در جامعه توانمند كند.

برنامه‌نویسی اسكرچ
دانشگاه MIT برای آشنا شدن كودكان با مفاهیم برنامه‌نویسی زبان برنامه‌نویسی خاصی را طراحی كرده كه به آن اسكرچ می‌گوید. این زبان برنامه‌نویسی در واقع برای كمك به كودكان برای آشنایی با مفاهیم برنامه‌نویسی است. در طراحی این زبان برنامه‌نویسی از قطعات رنگی استفاده شده كه هر كدام كار خاصی را انجام می‌دهد. این قطعات مانند قطعات یك پازل به هم می‌چسبند و كودكان یاد می‌گیرند برای ساخت یك برنامه باید چه قطعاتی را با چه ترتیب زمانی به هم متصل كنند تا برنامه به درستی كار كند. البته این زبان به دو صورت طراحی شده، هم به صورت الكترونیكی كه از طریق سایت
scratch.mit.edu قابل دسترسی است و نوع دوم به‌صورت كاغذی و كارت است كه امكان خریداری آن وجود دارد و كودكان می‌توانند بدون سیستم رایانه‌ای هم با مفاهیم آشنا شوند. خوشبختانه به همت آكادمی ایران اسكرچ زبان فارسی به سایت mit اضافه شده و برای فارسی زبان‌ها قابل دسترسی است.

برنامه‌نویسی پایتون
پایلی از خانه ریاضیات اصفهان شكل گرفت و امروز تعداد زیادی از كودكان ایرانی و فارسی‌زبان دوره تعاملی پایتون را روی این سایت دیده‌اند. پایتون در سال‌های اخیر جزو برترین زبان‌های برنامه‌نویسی بوده و سادگی آن موجب شده به‌عنوان یك‌زبان برنامه‌نویسی در مدارس و دانشگاه‌های مختلف در جهان استفاده شود. وب‌سایت pylie.com دوره‌های مختلفی را طراحی كرده كه افراد می‌توانند به‌صورت رایگان به آنها دسترسی داشته باشند. یكی از دغدغه‌های یادگیری زبان‌های برنامه‌نویسی سختی‌های آماده‌سازی محیطی است كه بتوان در آن كدهای نوشته شده را كامپایل و اجرا كرد. پایلی روی سایت محیطی را در نظر گرفته تا كودكان بدون دغدغه بتوانند كدهای موردنظر خود را بنویسند و خروجی آنها را مشاهده كنند. داستانی بودن آموزش‌ها موجب می‌شود بجز كودكان و نوجوانان حتی بزرگ‌ترها هم درگیر آموزش شده و با مسیر آموزش همراه شوند.
پایلی به جز آموزش، برگزاركننده مسابقاتی است كه در آن كودكان با هم رقابت می‌كنند. برنامه‌های ساخته‌شده توسط كودكان به‌صورت منتخب روی سایت قرار می‌گیرد و همه افراد حاضر در سایت، می‌توانند از این برنامه‌ها استفاده كنند و آنها را تغییر دهند. البته رویكرد آموزش برنامه‌نویسی توسط پایلی محدود به سایت نمی‌شود و در این سایت اطلاعات مختلفی برای معلمانی كه قصد دارند آموزش برنامه‌نویسی را به كودكان در برنامه‌های آموزشی خود قرار دهند وجود دارد.

كودكان خلاق، آیندگان فعال
نكته حائز اهمیت در رابطه با یادگیری برنامه‌نویسی توسط كودكان تقویت خلاقیت آنهاست. همچین یادگیری برنامه‌نویسی به كودكان كمك می‌كند تا بتوانند تفكر طراحی خود را تقویت كنند. ساختن همیشه هیجان‌انگیز است و وقتی كودكان بتوانند آن چه را كه در تخلیل خود به آن فكر كرده‌اند با استفاده از برنامه‌نویسی بسازند احتمالا حس خوبی خواهند داشت. مسیر یادگیری برنامه‌نویسی برای كودكان، آنها را برای فعالیت مناسب در آینده آماده می‌كند. چه از جنبه مفهوم و چه از جنبه كار در حوزه فنی احتمالا كودكانی كه امروز برنامه‌نویسی را یاد می‌گیرند، آینده‌ای روشن خواهند داشت. به نظر می‌رسد نقش دولت و به‌خصوص معاونت علمی فناوری ریاست‌جمهوری در حمایت از این حركت‌های خودجوش بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

سواد به تعبیر یونیسف
اولین و شاید ساده‌ترین تعریف سواد كه یونیسف آن را بیان كرد «توانایی خواندن و نوشتن» بود. در واقع هر كسی كه توانایی خواندن و نوشتن به زبان مادری خود را داشت باسواد خوانده می‌شود. بعد از این تعریف دیگری از سواد مطرح شد كه دومین تعریف یونیسف از سواد بود. در این تعریف آموختن استفاده از رایانه و یك زبان خارجی نیز به تعریف سواد اضافه شد.
اما تعریف سواد از دید یونیسف به همین‌جا ختم نشد و در تعریف سوم 12مورد دیگر به سواد اضافه شد.
سواد عاطفی به معنای توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده و دوستان
سواد ارتباطی به معنای توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و دانستن آداب اجتماعی
سواد مالی به معنای توانایی مدیریت مالی خانواده، دانستن روش‌های پس‌انداز و توازن دخل و خرج
سواد رسانه‌ای به معانی این كه فرد بداند كدام رسانه معتبر و كدام نامعتبر است.
سواد تربیتی به معنای توانایی تربیت فرزندان به نحو شایسته
سواد رایانه‌ای به معنی دانستن مهارت‌های راهبری رایانه
سواد سلامتی به معنی دانستن اطلاعات مهم درباره تغذیه سالم و كنترل بیماری‌ها
سواد نژادی و قومی به معنای شناخت نژادها و قومیت‌ها بر اساس احترام و تبعیض نگذاشتن
سواد بوم شناختی به معنای دانستن راه‌های حفاظت محیط زیست
سواد تحلیلی به معنای توانایی شناخت، ارزیابی و تحلیل نظریه‌های مختلف و ایجاد استدلال‌های منطقی بدون تعصب و پیش‌فرض
سواد انرژی به معنای توانایی مدیریت مصرف انرژی
و در آخر سواد علمی به معنای این‌كه علاوه بر سواد دانشگاهی، توانایی بحث یا حل و فصل مسائل با راهكارهای علمی و عقلانی مناسب داشته باشند.
اما در جدیدترین تعریف سواد، یونیسف عبارت «علم با عمل معنا می‌شود» را استفاده كرده است. با نگاهی به تعاریف یونیسف، رنگ و بوی تحلیل و حضور رایانه‌ها را در تعریف سواد خواهیم دید.

(125)