نگاهی به طرح دولت الکترونیکی از آغاز تا کنون
از الکترونیکی شدن دولت تا دولت الکترونیکی
دولت الکترونیکی چند سالی است که سر زبان‌ها افتاده. کاهش هزینه‌های دولت و کوچک شدن آن به کمک فناوری اطلاعات به منظور چابکی شاید مهم‌ترین علتی باشد که دولت الکترونیکی را بسیار با اهمیت کرده است. عدم حضور فیزیکی شهروندان برای دریافت خدمات دولت، هم سرعت کارها را تسریع می‌بخشد و هم موجب کاهش آلودگی هوا و ترافیک خواهد شد. بروکراسی ادارات دولتی شکسته می‌شود و سازمان‌ها کم‌هزینه و چابک می‌شوند. اما این طرح چقدر موفق بوده است؟
دولت همراه
سال 93 با دستور رئیس جمهور و ابلاغ مصوبه‌ای به دستگاه‌های اجرایی قرار شد آموزش استفاده از دولت الکترونیکی در دستور کار قرار گیرد. رسانه‌ها و صدا و سیما به عنوان بازوهای کمکی وارد عمل شدند و آگاه‌سازی مردم آغاز شد. سال 96، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت (محمود واعظی) گفت همه زیرساخت‌های اجرایی دولت الکترونیکی آماده می‌شود و مرداد 96 خدمات دولت الکترونیکی از طریق تلفن همراه قابل دسترس است و دولت همراه نام می‌گیرد. تا اینجا همه چیز خوب پیش رفته، اما از دولت الکترونیکی تا الکترونیکی شدن دولت فاصله بسیار است.
خدمات دولت هوشمند
با نگاهی اجمالی به درگاه ملی خدمات دولت هوشمند (iran.gov.ir) می‌توان 36 خدمت دولت هوشمند را دید. 201 خدمت عمومی، 734 خدمت موضوعی و 734 خدمت دستگاه‌های اجرایی از مواردی است که در دسترس شهروندان قرار گرفته است. این خدمات برای بهبود خدمت‌رسانی و عدم مراجعه حضوری شهروندان به دستگاه‌های اجرایی دولت روی این سایت قرار گرفته است. خدماتی که شاید کمتر کسی با آنها آشناست و از آن استفاده می‌کند. اما این خدمات با چالش‌هایی روبه‌روست که در ادامه به آن می‌پردازیم.
کارت ملی هوشمند
پس از زیرساخت مناسب برای اجرای خدمات الکترونیکی و هوشمند دولت، ابزار مهمی چون کارت ملی هوشمند برای اجرای درست این طرح مورد نیاز است. کارت ملی از نسخه کاغذی تا نسخه‌هایی که کمی شکل و شمایل بهتری به خود گرفتند دو نسل را عوض کرد. اما نسل سوم، کارتی است هوشمند که تراشه‌ای با امکان ذخیره‌سازی داده‌هایی با حجم بالا در خود دارد. با توجه به توان پایین تولید کارت‌های ملی هوشمند در کشور پیش‌بینی می‌شد سه تا سه‌سال و نیم زمان برای صدور همه کارت‌های هوشمند نیاز باشد. این زمان طولانی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند موجب عقب‌افتادگی کشور نسبت به دیگر کشورها شود. البته با تلاش دولت و همکاری مردم تقریبا بیشتر ایرانیان، کارت‌های ملی هوشمند دارند؛ کارت‌های ملی هوشمندی که اطلاعات بیومتریک افراد مانند اثر انگشت در آنها ذخیره شده و در ساده‌ترین حالت برای شناسایی و تصدیق هویت مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته قرار است این کارت‌ها در کاربردهای مهم‌تر م استفاده شود که در نمایشگاه کتاب امسال برای اولین بار از این کارت‌ها به عنوان کارت اعتباری برای دریافت تخفیف خرید کتاب استفاده شد. به نظر می‌رسد با ارائه کارت ملی هوشمند به تمام ایرانیان گام نخست در زمینه اجرای دولت الکترونیکی برداشته شود. آمارهای جستجوی گوگل نشان می دهد با اجباری شدن تعویض کارت ملی درباره کارت ملی هوشمند ابتدای سال ۲۰۱۸ جهش داشته است. اتفاقی که چند سال قبل هم افتاده بود ولی به مرور کمرنگ شد. در صورت وضع قوانین مناسب و به کارگیری آن می توان مردم را به سرعت برای استفاده از خدمات الکترونیک همراه کرد.
نقش مردم
دولت الکترونیکی در نهایت با مردم سروکار دارد، مردم که قرار است روش‌های سنتی را کنار گذاشته و از خدمات هوشمند دولت استفاده کنند. همانطور که گفته شد در برنامه های دولت ابلاغیه‌هایی برای آموزش مردم در نظر گرفته شده بود، ولی به نظر می رسد این میزان از آگاهی‌بخشی و آموزش کافی نیست. بسیاری از مردم هنوز با خدمات هوشمند و الکترونیکی دولت آشنا نیستند و دسته‌ای دیگر فقط در جریان این طرح قرار گرفته‌اند ولی استفاده از آن را نمی‌دانند. نقش آموزش در فرهنگ سازی استفاده از خدمات الکترونیکی دولت بسیار اهمیت دارد.
اگر مردم که استفاده کننده نهایی این خدمات هستند به اندازه کافی با این خدمات آشنا نباشند و از آن استفاده نکنند، احتمالا پیاده‌سازی دولت هوشمند به معنای واقعی با مشکل جدی روبرو می‌شود. نبود دانش کافی مردم با راهکارهای پوشش داده شده که مناسب به نظر نمی رسد ایجاد دفتر خدمات الکترونیکی دولت دفاتر الکترونیکی قضایی دفاتر الکترونیکی شهر کارگزاری های تامین اجتماعی و غیره نمونه‌هایی از فضاهایی است که دوباره حضور فیزیکی مردم را موجب شده اند و فقط خدمات به شکل الکترونیکی به جای مدل سنتی اجرا می‌شود.
داده ها و کشف الگو
در نهایت دولت الکترونیکی باید موجب هوشمندی شود. هوشمندی به معنای این نیست که تمام عملیاتی که قبلا از طریق مراجعه حضوری انجام می شد، آنلاین انجام شود. در حال حاضر و در دنیای امروز داده‌ها از اهمیت بالایی برخوردار هستند. یکی از دلایل وجود دولت‌ها به الکترونیکی شدن، اهمیت داده هاست. اگر مسیر فعلی یعنی استفاده از فناوری برای بهبود مسیر‌های قبلی ادامه پیدا کند، احتمالاً با سرعت بیشتری مشکلات، خود را نشان می‌دهند. با وجود زیرساخت‌های مناسب ، کارت ملی هوشمند و امکان رهگیری رفتارهای مردم امکان داده کاوی و کشف الگوهای متفاوت از مشکلات وجود دارد. نمونه کوچک اما ارزشمند این موضوع شاید کارت سوخت و جلوگیری از قاچاق این کالای ارزشمند از کشور باشد. شفافیت ایجاد شده با استفاده از الکترونیکی شدن خدمات، داده‌های ارزشمندی را ایجاد می‌کند که می‌تواند بسیاری از مشکلات را کشف و حتی برطرف کند. در انتها باید گفت پس از ایجاد بستر مناسب، تغییر نگاه مسئولان و مردم و فرهنگ‌سازی عواملی است که می‌تواند به سرعت بخشیدن پیاده‌سازی مناسب‌تر دولت الکترونیکی سرعت ببخشد.
تفاوت الکترونیکی شدن و دولت الکترونیکی
موضوع مهمی که باید به آن اشاره کرد تفاوت بین الکترونیکی شدن دولت است با دولت الکترونیکی، اموری که در دولت به صورت سنتی انجام می‌شود با استفاده از امکانات الکترونیکی تغییر کرده، اما در عمل چه اتفاقی افتاده است؟
فرض کنید فرایندی در حالت سنتی دچار مشکل باشد، با الکترونیکی شدن احتمالا تغییر چندانی در فرآیند ایجاد نمی‌شود، در واقع اگر قرار است دولت الکترونیکی داشته باشیم نباید نگاه فقط به سمت اجرا شدن آنلاین امور باشد.
نکته حائز اهمیت دیگر نیروهایی هستند که در سازمان‌های مختلف مشغول به کار هستند، بحث الکترونیکی شدن دولت فقط به فرایندها محدود نمی‌شود، ارتقای نیروی کار یکی دیگر از مسائلی است که باید به آن دقت شود. در واقع استفاده از زیرساخت ها و به کارگیری حداکثری آنها توسط نیروی کار ماهر و آموزش دیده از اصول پیاده سازی درست دولت الکترونیکی است.
(344)
سلام
احسنت و درود فراوان بر شما
باتشکر از لطف فراوان
خدانگهدار
بسیار عالی حرف نداره واقعا لذت میبرم