.: محسن سمسارپور :.

مقدمه :

در دنیای پیشرفته امروز نقش فناوری اطلاعات در سرعت بخشیدن به اعمال مختلف بر هیچ کس پوشیده نیست. در این مقاله سعی شده رابطه بین کار مجازی و آموزش مجازی بررسی گردد. این عنوان مقاله به روشنی مشخص می کند که بررسی موضوع از این جهت برای ما اهمیت پیدا کرده است که هم آموزش به صورت مجازی که شکل جدید آموزش سنتی است در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرد و هم اینکه کارهایی که در گذشته شکل دیگری داشتند و با آموزش مرتبط بودند نیز تغییر کرده اند و یا اینکه مشاغلی از بین رفته و مشاغل جدیدی ایجاد شده اند.

رویکرد این پروپزال تحلیلی است و سعی شده به برررسی دقیق مشاغل مرتبط با آموزش از گذشته تا کنون بپردازد. در اینجا روند آموزشی در یک دانشگاه مد نظر قرار گرفته شده است. از ثبت نام اولیه تا فارغ التحصیل شدن دانش پژوهان، تا با استفاده از این روند سازمانی به توصیف و توضیح رابطه کار مجازی با آموزش مجازی بپردازیم. البته بر عکس این موضوع نیز صدق می کند. یعنی استفاده از آموزش مجازی برای آموزش دادن مشاغل مجازی و نوین. در بسیار از سازمان ها که به فناوری اطلاعات روی آورده اند نیاز است متخصصین تربیت شوند و آموزش ببینند لذا آموزش های مجازی کمک شایان ذکری را در این زمینه به سازمان ها داشته است.

سعی بر آن بوده تا تجربیات ارائه شود. اسناد و مدارک و منابع بسیار زیادی در ارائه این طرح موثر بوده اند. از تدریس در آموزشگاه های مجازی، تا تولید محتوا برای دانشگاه های مجازی و همچنین ایجاد و راه اندازی دانشگاه مجازی در دانشگاه های مختلف، و از آنجایی که بنده در این فرآیندهای کاری شرکت داشته ام تلاش می کنم تا گزارشات عینی از این موارد در تحقیق ارائه نمایم.

 

آموزش چیست ؟

برای شروع بهتر است به بررسی مفهوم آموزش بپردازیم. آموزش چیست؟ با توجه به تعاریف ارائه شده می توان گفت آموزش انتقال اطلاعات به دانشجو و دانش آموزان است تا سطح دانش آن ها را افزایش دهد. این تعریف خلاصه ترین و کاربردی ترین تعریف آموزش است.

در فرآیند آموزشی سعی می شود تا با کمک و یاری رساندن به دانش آموزان روشی اتخاذ شود که دانش آموز بتواند سطح علمی خود را افزایش دهد. در واقع قبل از اجرای فرآیند آموزشی شخص اطلاعاتی از موضوع مورد تدریس ندارد و یا اطلاعات او در این زمینه بسیار کم است و با ارائه مطلب آموزشی توسط استاد، توان دانش آموز در درک موضوع تدریس شده بالا خواهد رفت.

آموزش و پرورش مجموعه منظمی از اعمال و رفتار است؛ به بیان دیگر آموزش و پرورش فعل و انفعالی است میان دو قطب سیال (آموزگار و فراگیر) که مسبوق به اصلی و متوجه هدفی و مستلزم برنامه‌ای است.[1]

 

هدف آموزش :

هر عملی بدون داشتن هدف مشخص بی معنی و پوچ محسوب می شود. لذا دانستن اینکه هدف آموزش چیست یکی از مهمترین موضوعات مورد بررسی در این مقاله و در موضوع آموزش می باشد. آموزش اهداف بسیار گسترده و پراکنده ای دارد. ولی به صورت کلی آموزش دارای یک هدف است و آن کمک به ایجاد یادگیری دردانش آموزان است.

یادگیری زمانی اتفاق می افتد که در رفتار فرد تغییری احساس شود.[2] با توجه به این موضوع می توان نتیجه گرفت که اگر یک فرآیند آموزشی به فرد کمک کند تا بتواند رفتار خود را تغییر دهد می توانیم از آن به یک فرآیند آموزشی – یادگیری کامل نام ببریم.

 

کار چیست ؟

موضوع بعدی ما کار است. به واقع معنا و مفهوم کار چیست ؟ برای بیان این موضوع بهتر است به بررسی برخی از معتبرترین تعارف کار بپردازیم.

فعالیتی منظم است که در ازای دریافت پول انجام می‌شود. یک فرد عموما یک شغل را با کارمندی، داوطلبی، یا شروع کسب‌وکار آغاز می‌کند. بنابراین می توان گفت اگر فردی فعالیتی را انجام دهد که از آن درآمدی کسب کند کاری را انجام داده است و شاغل محسوب می گردد. در این تعریف محدودیتی برای کار در نظر گرفته نشده است و در واقع با دید کلی به بیان کار و شغل پرداخته شده است.

 

مفهوم مجازی سازی ؟

در دنیای امروز کلمات قدیمی زیادی به چشم می خورند که عبارت “مجازی” به آن ها افزوده شده است. مثل زندگی مجازی، کار مجازی، شهروند مجازی، آموزش مجازی، مدرسه و دانشگاه مجازی و … البته برخی اوقات به جای این پسوند از پسوند “الکترونیک” هم استفاده می گردد.

در علم کامپیوتر، مجازی‌سازی (به انگلیسی: virtualization)‏ به ساخت نمونه ی مجازی (غیر واقعی) از چیزهایی مثل پلتفرم سخت افزاری، سیستم عامل، وسایل ذخیره سازی و یا منابع شبکه، گفته می‌شود.

مجازی شدن یا الکترونیکی شدن در واقع شکل جدیدی از هر چیز است که در آن شخص یا شغل به صورت سنتی که حقیقی بودند وجود ندارد. اشخاص حقیقی در روش جدید به صورت مجازی و الکترونیک کارهای خود را انجام می دهند. البته شاید پسوند مجازی تنها گزینه موجود برای این نوع موقعیت ها بوده باشد. و کلمات و پسوندهای دیگر نتواند به این وضوح موضوع را مشخص نمایند.

در مجازی شدن، فرآیندها به صورت الکترونیکی انجام می شود. در بسیاری از موارد فضاهای فیزیکی از بین می روند مانند مدارس، دانشگاه ها، بانک ها و …، و یا اینکه وجود فیزیکی آن ها بسیار محدود می گردد.

آزمایشگاه های مجازی، ماشین های و هواپیماهای مجازی و … نیز نمونه هایی از مجازی سازی محسوب می گردند که توسط علوم مختلفی مانند ریاضیات، رایانه، فیزیک، الکترونیک و مکانیک ایجاد و توسعه یافته اند.

موضوع مجازی سازی تا آنجا پیشرفته که دنیای مجازی کاملا در کنار دنیای حقیقی وجود دارد و در حال گسترش با سرعت بسیار زیاد است. این دنیای مجازی دارای مزایا و معایبی است که می توان به بررسی آن ها پرداخت.

 

فرآیند آموزشی دانشگاه های سنتی :

خوب تا اینجا با موضوعات مختلفی آشنا شدیم. در حال حاضر می دانیم که آموزش و پرورش چیست و فرآیند یادگیری چگونه است. می دانیم که کار و شغل چیست و به چه کسی شاغل می گویند. همچنین اطلاعات خوبی در مورد تفکر مجازی سازی داریم.

در این بخش از پروپزال سعی خواهیم کرد به بررسی روند آموزشی دانشگاه های سنتی بپردازیم. سپس در بخش بعدی مقایسه ای خواهیم داشت بین این دانشگاه ها با دانشگاه های مجازی، و به بررسی روند مشاغل در این دو سیستم خواهیم پرداخت.

 

تعریف دانشگاه :

دانشگاه را در فرهنگ‌های لغت این گونه تعریف کرده‌اند: نهادی برای آموزش عالی که سه ویژگی اصلی دارد:

دانشکده‌هایی در رشته‌های گوناگون دانش

تسهیلاتی برای پژوهش استادان و دانشجویان

رتبه‌های آموزشی که به دانشجویان و استادان داده می‌شود.

گفته می‌شود که قدیمی‌ترین نهادی که به دانشگاه‌های امروزی شباهت بیشتری داشت، حدود شش و نیم سده پس از برپایی آکادمی افلاطون (که در باغ آکادامه و دره آکادموس آتن گشایش یافت) فعالیت می‌کرد.

اما هر سازمان و موسسه ای اعم از آموزشی، تجاری یا خدماتی دارای مشاغلی و روندی است. کارکرد دانشگاه ارائه مطالب آموزشی به دانشجویان و بالابردن سطح علمی آن هاست.

در این مراکز دانشجویان پس از ثبت نام در دانشگاه، در یک بازه زمانی مشخص شده در کلاس های مختلف حضور پیدا می کنند. هر دانشجو دارای یک کد شناسایی است که با آن شناخته می شود و پس از گذراندن واحدهای درسی مشخص می تواند مدرکی را از دانشگاه دال بر اینکه در رشته مشخصه تحصیل کرده است و با موفقیت کلیه دروس را گذرانده است دریافت کند.

در همین روند ساده که در سه چهار خط توصیف شد مشاغل فراوانی وجود دارد. شاید نتوان به بررسی کل این مشاغل در این پروپزال پرداخت و اصلا هدف ما این نیست اما ما سعی داریم به بررسی کلی و جامع این موضوع بپردازیم.

گروه های شغلی و نقش آن ها در دانشگاه های سنتی :

• گروه مدیریت : بالاترین سطح دانشگاه ها، گروه مدیریت و شخص مدیر دانشگاه است. این گروه در تبین اهداف کلی و بررسی و نظارت بر روی بخش های زیر دست فعالیت دارند.
• گروه اداری : کلیه امور اداری دانشگاه اعم از هماهنگی دانشجویان با نهادهای بیرونی، آماده سازی تجهیزات و زیر ساخت، هماهنگی دریافت بودجه و هماهنگی بخش های مالی و هزینه ای و … بر دوش این گروه از افراد قرار دارد. همچنین بحث امنیتی دانشگاه نیز بر عهده این گروه است.
• گروه آموزش : برنامه ریزی کلاس ها، هماهنگی بین اساتید و دانش آموزان، ارائه برنامه درسی برای رشته های مختلف، ارائه برنامه هفتگی و روزانه دانش آموزان و اساتید، ثبت دروس بر اساس دانشجویان و اساتید، بررسی و هدف گزاری آموزشی در هیئت های علمی و … از کارهایی است که توسط این گروه انجام می گردد.
• گروه اساتید : این گروه نیز یکی دیگر از مشاغل اساسی دانشگاه ها را بر عهده دارند. این افراد در کلاس ها حضور پیدا می کنند و به ارائه مطالب آموزشی به دانش آموزان می پردازند.
• گروه امتحانات : بررسی سطح علمی دانشجویان بر عهده این گروه است. ارائه زمان برگزاری امتحانات و بررسی و ارائه نمرات به دانشجویان از وظایف اصلی این گروه هاست.
• گروه دانشجویان : این گروه هم که به تحصیل علم می پردازند در این دسته بندی دارای یک نقش هستند. این گروه تقریبا در با تمامی گروه های بالا در ارتباط هستند.

همانطور که مشاهده نمودید فرآیند آموزشی در سطح کلی دارای پیچیدگی ها و روابط بسیار بالایی است و افراد بسیار زیادی در آن مشغول به کار هستند.

تبدیل این فرآیند به فرآیند مجازی در ظاهر هم کار ساده ای نیست. مشکلات زیادی در این روند وجود خواهد داشت. چه رسد به اینکه در عمل این موضوع را بخواهیم پیاده سازی کنیم.

حال به این موضوع با یک مثال نگاه می کنیم تا افراد و مشاغل درگیر با این روند کاملا مشخص گردند. فرض کنید یک دانشجو در آزمون ورودی دانشگاه قبول شده است و قصد ثبت نام و تحصیل در دانشگاه را دارد.

در فرآیند ثبت نام مراحل زیر وجود دارد :

1. دریافت مدارک از دانشجو
2. چک کردن مدارک توسط مسئول ثبت نام
3. ثبت اطلاعات دانشجو در دفاتر دانشگاهی
4. انتخاب واحد توسط دانشجو
5. برای انتخاب واحد نیاز به کارگروهی است که زمان بندی کاملی با توجه به درس ها و اساتید به دانشجویان ارائه نماید.
6. حذف و اضافه دروس
7. و …

همانطور که ملاحظه می کنید نقش های شغلی مختلفی وجود دارند که با ثبت نام دانشجو مرتبط هستند. این موضوع نشان می دهد که افراد مختلفی به عنوان کارمند در دانشگاه وجود دارند. همچنین مشاغل مختلفی در دانشگاه وجود دارد.

اگر روند ثبت نام را تمام شده بدانیم در مرحله بعدی زمان بندی کلاس ها و برگزاری کلاس ها هم روند خاص خود را دارد. به عنوان مثال نقش جدیدی به وجود می آید به اسم استاد که وظیفه او تدریس دروس مختلف به دانش آموزان است. در کنار مشاغل، محیط های داخلی دانشگاه هم وجود دارند که هر کدام کاربرد خاصی دارند. به عنوان مثال آزمایشگاه ها یکی از این محیط ها هستند. در واقع امکانات و فضاها هم می تواند به عنوان نقش های شغلی مورد بررسی قرار بگیرد. به عنوان مثال آزمایشگاه یک مدیر آزمایشگاه دارد.

در مرحله بعدی می توانیم امتحانات را در نظر بگیریم. برگزار کنندگان امتحانات جز دیگری از دانشگاه هستند که در این گروه نیز دارای نقش های شغلی مختلفی هستند.

به عنوان مثال، مدیر امتحانات، ناظرین امتحانات و … از مهمترین مشاغلی هستند که در این گروه قرار می گیرند.

در کنار این مشاغل، موارد دیگری موجود هستند که شاید در روند اصلی مطرح نمی گردند ولی در بدنه دانشگاه فعالبت می کنند.

به عنوان مثال مدیر دانشگاه، مدیران آموزش، کارکنان بخش های اداری، کارکنان بخش حراست و حافظت دانشگاه و … هم نقش های دیگر در رابطه با دانشگاه ها هستند.

در این مثال می توان به راحتی مشاهده کرد که فرآیندها کاملا با نیروی انسانی پیوند خرده اند و مشاغل بسیار زیادی وجود دارند. در این حالت تبدیل این سیستم به یک سیستم مبتنی به فناوری اطلاعات احتمال دارد با مقاومت های اولیه ای مواجه شود.

بسیاری از کارکنان ممکن است از ترس از دست دادن شغل خود جلوی این تغییر بایستند. همه این موارد به خاطر عدم شناخت افراد از مزیت های فناوری اطلاعات است.

هر جایی که فناوری اطلاعات وارد شود و شروع به مجازی سازی کنیم برای مشاغل قبلی سه حالت اتفاق خواهد افتاد.

1. مشاغلی از بین خواهند رفت.
2. مشاغل تغییر شکل داده و با شکل جدیدی همچنان، وجود خواهند داشت.
3. مشاغل جدیدی ایجاد خواهند شد.

برخی از مشاغل مانند افرادی که عملیات ثبت نام دستی را انجام می دادند و مدارک دانشجویان جدید الورود را چک می کردند کاملا از بین خواهند رفت. در واقع در سیستم آموزش مجازی نیازی به وجود این افراد نیست و سیستم کاملا این موارد را چک می کند. در واقع عملیات ثبت نام که به صورت دستی انجام می شد از طریق وب سایت ها انجام می شود.

این روش چند سالی است که در کشور ما نیز فعال شده و حتی خرید کارت های ثبت نامی هم از طریق اینترنت انجام می پذیرد.

با توجه به این تغییر درست است که برخی از این مشاغل حذف می شود ولی این افراد می توانند در بخش های دیگر همچنان مشغول به فعالیت باشند ولی باید پذیرفت که سرعت عمل بالا، کم شدن کاغذ بازی ها، عدم نیاز به مراجعه حضوری و کم شدن آلودگی های صوتی و هوا در نتیجه کم شدن رفت و آمد همه از مزایایی است که موجب شده اکثر کشورها به حذف این شغل مبادرت بورزند و عملیات ثبت نام اینترنتی را جایگزین ثبت نام دستی کنند.

موضوع دیگری که در مثال در مورد آن صحبت کردیم بحث تعیین کلاس ها بود. افرادی که نقش آماده سازی برنامه های کلاسی را داشتند همچنان می توانند به شغل خود ادامه دهند. البته این افراد بایستی یک مقدار در سیستم کاری خود تغییر ایجاد کنند.

این تغییرات توسط آموزش هایی به آن ها ارائه خواهد شد. این افراد در سیستم های آموزشی آنلاین مثل سیستم های مدیریت ثبت نام و دانشگاهی آنلاین دروس و ساعت های درسی و اساتید را در وب سایت ها قرار می دهند.

در واقع روند بسیار به روش سنتی شبیه است اما تفاوت هایی هم دارند. اینکه افراد شاغل در این شغل باید لیستی از دروس را آماده کنند و اساتید را با آن ها هماهنگ کنند دقیقا شبیه به روش قدیم است اما اینکه این کارها باید با سیستم های رایانه ای انجام شود و در نهایت در وب سایت ها قرار گیرند با روش سنتی فرق دارد.

اما در این سیستم آموزشی مشاغل جدیدی هم وجود دارد. در سیستم آموزشی سنتی اساتید تدریس دروس را به عهده داشته اند. ولی در سیستم های جدید اساتید نقش جدیدی را دارند. آن ها باید دانش خود را افزایش داده و بتوانند دروس را تحت وب سایت های مختلف آموزش دهند. اما نقش جدید چیست؟ در سیستم های نوین آموزشی به غیر از ارائه درس توسط اساتید دروس به صورت مجازی نیز به روی وب سایت ها قرار می گیرند تا دانشجویان بتوانند از محتواهای ایجاد شده استفاده کنند. درس های اینتراکتیو، فایل های آموزشی فلش، فایل های پاورپوینت و … از این گونه محتواها هستند. این شغل جدید را می توان یکی از پرکاربردترین مشاغل در دانشگاه های مجازی دانست که شاید در حالت سنتی اصلا وجود نداشته است.

پس همانطور که ملاحظه کردید در این سیستم هم این سه حالت در برخورد با فناوری اطلاعات وجود دارد.

تمامی مشاغلی که در مثال بالا ذکر شد یا تغییر کرده اند، یا به صورت قبلی وجود دارند و یا اینکه از بین رفته اند، که مثال هایی از آن آورده شد.

سیستم مدیریتی هم در روش نوین کاملا تغییر کرده است. در واقع مدیر دانشگاه بایستی تمامی کارهای مدیریتی خود را به صورت آنلاین انجام دهد. همچنین در این سیستم نقش های جدید مثل مدیر وب سایت آموزشی نیز ایجاد می شود.

پس می توان به صورت کلی نتیجه گرفت حضور فناوری اطلاعات صدمه چندانی به نیروهای انسانی و مشاغل آن ها نخواهد زد و در واقع با کمی آموزش و تغییر باز هم نیروهای انسانی در سر مشاغل مختلف مشغول به کار خواهند شد. همچنین با این روش کارکنان نیز به روز تر خواهند شد. با توجه به حضور فناوری اطلاعات کارکنان بایستی با به روز شدن سیستم ها و زیرساخت ها خود را به روز کنند.

حال که با مشاغل در روش سنتی و نوین آشنا شدیم بهتر است نگاهی هر چند کوتاه به سیستم های آموزش مجازی داشته باشیم.

آموزش مجازی یا آموزش الکترونیک، یک سیستم جامع آموزشی است. امروزه این سیستم ها که به آن LMS گفته می شود کاربردهای بسیار بالایی دارد. LMS گرفته شده از سر واژه های Learning Management System است. به معنی سیستم مدیریت آموزش، می توان گفت این سیستم ها کلیه امور آموزشی به روش سنتی را به صورت آنلاین انجام می دهند.

این سیستم ها برای استفاده به صورت آنلاین طراحی و پیاده سازی شده اند و از بخش های متنوعی برخوردار هستند. در واقع تمامی بخش های روند آموزشی را در خود داراست. امروزه LMS های متنوعی وجود دارند که در سایت های آموزشی سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرند.

همانطور که یک دانشگاه دارای بخش های مختلفی از جمله مدیریت، ثبت نام، آموزش، امتحانات، حافظت و حراست، بایگانی و … می باشد، LMS ها هم دارای تمامی این بخش ها هستند. خروجی این سیستم ها یک وب سایت خواهد بود. این وب سایت دارای تمامی بخش های ذکر شده است.

ثبت نام دانشجویان و انتخاب واحد آن ها در همین سایت انجام می شود. کلیه پرداخت های مالی نیز در سایت مدیریت می شود.

اساتید می توانند در بخش های مشخص شده برای خودشان روی سایت مطالب را قرار بدهند و اطلاع رسانی ها را انجام دهند و دانشجویان نیز می توانند دروس خود را بر روی سایت مشاهده کنند.

اداره امتحانات، امتحانات را به صورت آنلاین برگزار می کنند. زمان بندی مشخص می شود و حتی می توان امتحاناتی را به صورت همزمان انجام دهند.

این سیستم های آموزشی بیشتر شبیه به اپلیکیشن های آنلاین هستند تا یک سایت ساده. به طور معمول سیستم های آموزش مجازی با زبان برنامه نویسی PHP و بانک اطلاعاتی MySQL طراحی پیاده سازی گردیده است. در برخی موارد هم برای پیاده سازی آن ها از ASP.NET و SQL Server استفاده می گردد.

جدول زیر آمار استفاده از این سیستم را نمایش می دهد. این اطلاعات مربوط به سایت های ثبت شده، کشورهایی که از این سیستم استفاده می کنند، کاربران و … می باشد.

Registered sites	68,637
Countries	235
Courses	7,203,812
Users	67,238,232
Teachers	1,180,324
Enrollments	77,871,579
Forum posts	117,055,688
Resources	63,150,472
Quiz questions	166,920,982

 

همچنین تصویر زیر نمودار پراکندگی استفاده از این سیستم را در جهان نمایش داده و ده کشور که بیشترین استفاده از این سیستم را داشته اند نمایش می دهد.

 

Country	Registrations
United States	11,505
Spain	6,148
Brazil	4,619
United Kingdom	3,748
Germany	2,879
Mexico	2,855
Portugal	1,998
Colombia	1,964
Italy	1,713
Australia	1,583

Top 10 from registered sites in 235 countries

و همانطور که مشاهده می کنید این سیستم آموزشی در 235 کشور جهان مورد استفاده قرار گرفته است. این سیستم فقط یکی از سیستم های رایگان است، پس می توان نتیجه گرفت که کشورهای مختلف به سمت استفاده از سیستم های آنلاین پیش رفته اند.

این در حالی است که در بسیاری از کشورها و دانشگاه های این کشورها، از سیستم های رایگان استفاده نمی شود و هر دانشگاه برای خود سیستم خاصی را طراحی و پیاده سازی نموده است. اگر این موارد را هم به آمار بالا اضافه کنیم آمار بسیار زیادی بدست خواهد آمد.

مطمئنا وجود این تعداد سایت های آموزشی بر اساس سیستم های LMS نشان دهنده این است که وجود فناوری اطلاعات نه تنها موجب نشده است که افراد شاغل شغل خود را از دست دهند موجب شده است که نیروهای انسانی بسیار زیادی در سرتاسر جهان مشغول به کار شوند.

با توجه به اینکه این سیستم ها محدودیت مکانی و زمانی ندارند می توانند در سراسر دنیا پراکنده شده و حتی افرادی در کشوری خاص برای یک دانشگاه در کشور دیگر مشغول به کار شوند.

برخی از مزایای استفاده از سیستم های آموزشی آنلاین :

كاهش هزینه‌های آموزشی، ایاب و ذهاب و تسهیلات كارگاه یا ابزارهای دوره آموزشی و كاهش اتلاف وقت دانش پژوه

آموزش تعداد زیادی كارآموز در مدتی كوتاه

كاهش مشكلات اداری ناشی از انجام مراحل ثبت نام و انتخاب واحد و متعاقب آن كاهش هزینه

بهره‌مندی حجم كثیری از كارآموزان از آموزش به موقع با دست‌یابی به دوره‌ها یا برنامه‌های آموزشی online  از راه دور

افزایش توانایی و مهارت کاربران در فراگیری اطلاعات

کاهش تردد و کم شدن آلودگی ها

عمومی سازی آموزش در سطح کلان

کاربردی شدن آموزش ها

وجود سیستمی جهت اندازه گیری و ارزیابی آموزشی

ارایه قوی‌تر عناصر گرافیكی مانند استفاده از هنر، نمودار یا عكس

ارایه فیلم های آموزشی ضبط شده توسط اساتید

وجود استاد راهنما در زمان های تعیین شده

وجود اتاق‌های گپ و ابزارهای اشتراكی دیگر که باعث افزایش حضور فعال فراگیر می‌شود.

امکان تهیه كلیه مواد مکمل آموزشی بدون نیاز به مراجعه به كتابخانه

 

[1] محمد باقر هوشیار

[2] دکتر علی اکبر سیف

(234)