بررسی چالش هزینه‌های بالای كاغذ مصرفی برای كارتخوان‌ها و قبض‌ها
بده بستان بدون كاغذ
امروز برای خرید نان هم كارتخوان وجود دارد، حتی دستفروش‌های مترو نیز داد می‌زنند كارتخوان موجود است. نیمه پر لیوان در مورد كارتخوان‌ها را می‌توان عدم حمل و نقل پول و استفاده از اعتبار با یك كارت، امنیت بیشتر و مواردی از این دست در نظر گرفت، اما نیمه دیگر لیوان اوضاع بدی را نشان می‌دهد. مصرف كاغذ، كاغذی كه الكترونیكی شدن قرار بود آن را حذف كند، اما امروز هر دستگاه كارتخوان در هر تراكنش حداقل یك و حداكثر دو تكه كاغذ مصرف می‌كند. كاغذی كه برای خریدار و فروشنده حاوی پیام اطمینانی است كه تراكنش به درستی انجام شده است. در كنار كارتخوان‌ها هر ماه قبض آب و برق و گاز و تلفن هم چالش دیگری است كه كشور در حوزه مصرف كاغذ با آن مواجه است. در این گزارش مصرف فوق‌العاده بالای كاغذ توسط دستگاه‌های كارتخوان و قبض‌ها و به تبع آن خروج بیش از حد ارز از كشور را بررسی كرده‌ایم.
كارتخوان‌ها، قبض‌ها و كاغذ
امروز هر فرد به فراخور نیاز، كالا و خدماتی را خریداری می‌كند و بر اساس تجربه مثبت چند سال اخیر هزینه را با استفاده از دستگاه كارتخوان پرداخت می‌كند.اما هر تراكنش كه به‌درستی یا حتی نادرست انجام شود قطعه‌ای كاغذ از دستگاه كارتخوان خارج می‌شود.قطعه‌ای كه به گفته كارشناسان این حوزه حداقل هشت سانتی‌متر كاغذ رولی مصرف می‌كند، البته همین كاغذها در بسیاری از موارد كارگشا بوده‌اند.
به‌عنوان مثال زمانی كه كالایی خریداری شده و فروشنده به اشتباه هزینه دریافت كرده است، رسید كاغذی به‌عنوان یك سند می‌تواند راه‌حل مناسبی برای این مساله باشد.اما آیا راهكارهای مطمئن دیگری وجود ندارد؟ یا افراد جامعه می‌توانند به‌راحتی رفتاری را كه چند سال است برای آنها به عادت تبدیل شده تغییر دهند؟ اگر رفتار ما درباره این مساله تغییر نكند نیازمند تامین میزان زیادی كاغذ برای كشور هستیم.
به‌جز كارتخوان‌ها، قبض‌های خدماتی چون آب و برق و گاز و تلفن نیز بخش دیگری از چالش مصرف بیش از حد كاغذ است.وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در سخنرانی به مناسبت اهفته ایران دیجیتالب در همین رابطه گفت:باید ذهن مردم را نسبت به هدررفت این منابع حساس كرد، حذف قبض می‌تواند كمك بزرگی به دولت و مردم كند، چراكه صرفه‌جویی بزرگی را همراه خواهد داشت.
آمارهای تامل‌برانگیز
با توجه به تفاوت بین رسیدها به‌طور میانگین طی هشت ماه اول سال جاری حدود 2650 تن كاغذ حرارتی مخصوص كارتخوان‌ها مصرف شده است. با توجه به افزایش قیمت كاغذ در سال جاری هزینه تامین این میزان كاغذ بالغ بر 1600میلیارد تومان تا ماه هشتم سال بوده و برآورد می‌شود بیش از 2300میلیارد تومان هزینه تامین كاغذ برای شبكه بانكی داشته باشیم. طبق محاسبات، عدد به‌دست آمده برای هر تكه كاغذ تراكنش دستگاه‌های كارتخوان بین 17 تا 18تومان است. جالب است بدانید كه قبوض آب، برق، گاز و تلفن حدود 1440میلیارد تومان در سال برای كشور هزینه دارد. آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت در سخنرانی هفته دیجیتال گفت: در كشور ۳۰میلیون مشترك در شركت مخابرات داریم، هزینه تمام شده صدور هر قبض 2000تومان است كه در سال بیش از ۳۶۰میلیارد تومان هزینه چاپ و صدور قبوض تلفن خواهیم داشت. او با بیان این‌كه می‌توان ۳۶۰میلیارد تومان در حوزه قبض تلفن صرفه‌جویی كرد، افزود35 : میلیون كنتور برق و تقریبا همین مقدار كنتور آب داریم و ۲۰ میلیون نیز كنتور گاز داریم كه در شرایطی كه نظام درآمدی مشكل دارد، هزینه بسیار بالایی است.
البته اپراتورهای تلفن همراه نیز بخش دیگری از این هزینه‌كرد بالای مصرف كاغذ را شامل می‌شوند. با توجه به تعداد بالای مشتركان تلفن همراه (اپراتورهای مختلف( صدور قبض كاغذی برای هر دوره هزینه بسیار بالایی را متوجه اپراتورها كرده است.
تلاش همگانی و فرهنگسازی
اگر قرار باشد در كاهش مصرف كاغذ در حوزه‌های مطرح‌شده اتفاقی بیفتد باید همه از مسؤولان گرفته تا بخش‌های دولتی و خصوصی و مردم، دست به دست هم برای حذف كاغذ از فعالیت‌های اینچنینی تلاش كنند. راهكارهای مختلفی برای جایگزینی قبوض كاغذی بیان می‌شود، اما هریك نیازمند فرهنگسازی است.
تغییر همیشه سخت است و برای ایجاد یك تغییر مثبت باید در كنار آماده بودن زیرساخت‌ها، رفتار هم دستخوش تغییر شود. عادت استفاده از قبوض كاغذی باید تغییر كند. البته مشابه این مساله اتفاق افتاده است. شاید همین چند سال پیش مردم در صف‌های طولانی منتظر پرداخت حضوری قبوض خود بودند، اما امروز مراجعه مستقیم به بانك‌ها برای پرداخت قبوض به حداقلی‌ترین حالت خود رسیده است.
برخی فعالان حوزه پرداخت‌های الكترونیكی درباره رسیدهای تراكنشی اعتقاد دارند كه می‌توان راهكارهای جایگزینی را برای آن در نظر گرفت. به‌عنوان مثال در حال حاضر رایگان بودن رول‌های كاغذی برای پذیرنده‌ها موجب شده تا افراد صرفه‌جویی چندانی در مصرف آن نداشته باشند. برای مثال رفتارهایی مانند دریافت رسید دوم (پذیرنده) یا اقدام به دریافت رسید كل تراكنش‌های روزانه كه موجب مصرف میزان زیادی از كاغذ رول می‌شود، مصرف را به‌صورت چشمگیری افزایش می‌دهد. دریافت هزینه از پذیرندگان دستگاه‌های كارتخوان یا آگاهی‌بخشی بیشتر، راهكارهایی است كه تا حد زیادی می‌تواند جلوی اینگونه هدر رفت كاغذ را بگیرد.
از طرف دیگر عده‌ای بر این باورند كه می‌توان كف عددی برای تراكنش‌ها در نظر گرفت و اگر تراكنشی كمتر از حد معمول بود رسید برای آن چاپ نشود.
در همین رابطه دولت به‌صورت پایلوت اقدام كرده است. در فاز اول 35 میلیون قبض دوره‌ای حذف خواهد شد. در ادامه این طرح قبوض آب و برق نیز به‌مرور حذف خواهند شد. در كنار این اقدام دولت، اپراتورهای همراه اول و ایرانسل با طرح‌های همراه طبیعت و حذف قبض كاغذی، مشتریان خود را به دریافت نكردن قبوض كاغذی تشویق می‌كنند. مشتركان همراه اول می‌توانند با ارسال عدد 1 به 990009 یا استفاده از كد دستوری *10*1141# از دریافت قبض دوره‌ای انصراف دهند. مشتركان ایرانسل نیز می‌توانند عدد 1 را به شماره 2465 ارسال كنند و با عضویت در این طرح به دریافت قبض كاغذی نه بگویند.
به نظر می‌رسد درخواست عضویت داوطلبانه در اینگونه طرح‌ها و به‌مرور زمان اجباری كردن آنها می‌تواند راهكار مناسبی باشد تا بتوان به مرور و با یك آهنگ مشخص میزان مصرف كاغذ در این حوزه‌ها را در كشور به صفر رساند.
خروج نگران‌كننده ارز
با توجه به شرایط فعلی ارز و طبق اعداد و ارقام محاسبه شده در حوزه كارتخوان‌ها برای واردات كاغذهای حرارتی حدود 5/15 میلیون دلار (با ارزش تقریبی هر دلار ده هزار تومان) هزینه می‌شود؛ عددی كه نه‌تنها بسیار زیاد است، بلكه موجب خروج ارز از كشور شده است. مساله‌ای كه شاید بتوان گفت هزینه اضافی است.
از طرفی افزایش تولید كاغذ در داخل حتی در صورت امكان می‌تواند تبعات محیط‌زیستی به همراه داشته باشد. می‌توان گفت بررسی راه‌حلی برای حذف قبوض كاغذی بهترین راهكار موجود باشد.
محسن سمسارپور
(61)
بسیار عالی