فناوری چگونه به كمك نابینایان آمده است؟
چشم سوم
خیلی از ما وقتی با یك نابینا مواجه می‌شویم، توجه‌مان به چشمانش كه نمی‌تواند ما را ببیند، جلب می‌شود. به همین دلیل فكر می‌كنیم دریچه دیدن جهان برای او بسته است و نمی‌تواند با كسی ارتباط بگیرد. برایمان سخت است تصور كنیم افراد نابینا هم می‌توانند درس بخوانند، زندگی كنند و افراد موفقی در جامعه باشند. از همه اینها گذشته احتمالا استفاده آنها از فناوری‌های روز دنیا را از محالات می‌دانیم، اما واقعیت این است كه نابینایان پا به پای افراد بینا در فناوری اطلاعات پیشرفت كرده‌اند. در این گزارش، فعالیت‌های نابینایان در حوزه فناوری اطلاعات و كمك این فناوری به آنها را بررسی می‌كنیم.
فناوری در خدمت نابینایان
محدودیت در دیدن می‌تواند راه را برای تعامل بسیار مشكل كند، اما محسن رستمی و افرادی چون او ثابت كرده‌اند معلولیت تا زمانی محدودیت، باور نداشته باشیم راهكارهای دیگری برای برآورده كردن نیازهایمان وجود دارد. محسن رستمی، جوان 35 ساله تهرانی به تایید كارت معلولیتش نابینای شدید است. محسن، دانشجوی كارشناسی ارشد بهسازی نیروی انسانی و كارشناس آموزش نابینایان در فرهنگسرای بهمن است. او در مورد نقش فناوری اطلاعات در زندگی خود می‌گوید: «سال76 دوره زبان انگلیسی را شروع كردم و سال 80 شروع فعالیت من با رایانه بود. شاید نقطه عطف زندگی من همین آشنایی با رایانه بود، زیرا فناوری اطلاعات با امكانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری توانست پیوند من با جامعه را تسهیل كند.»
در نگاه اول شاید ارتباط با ابزارهای فناوری اطلاعات برای نابینایان ساده نباشد، در این مورد محسن می‌گوید: «امكانات زیادی در سیستم‌های رایانه‌ای وجود داشت كه می‌توانست استفاده افراد نابینا را ساده‌تر كند. به‌عنوان مثال ما سخت‌افزار و نرم‌افزارهایی به نام اسكرین ریدر داریم كه می‌تواند منوهای سیستم را برای ما بخواند. البته نمایشگرهای بریل هم در بازار موجود است كه می‌تواند كمك حال نابینایان باشد. در كنار این موارد سیستم‌های صوتی هم می‌تواند به نابینایان کمک کند كه در سیستم‌های‌عامل جدید بیشتر روی این موضوع تمركز شده و بسیاری از نیازها با استفاده از دستیار صوتی در دسترس قرار گرفته است.»
اگر قبول كنیم امكان استفاده از فناوری اطلاعات برای نابینایان وجود دارد، می‌توانیم بررسی كنیم این فناوری چه خدماتی را در اختیار نابینایان قرار می‌دهد. یكی از مشكلات اساسی نابینایان حركت در شهر و مسیرهایی است كه شاید خیلی برای آنها ساده نباشد، اما فناوری توانسته با فراهم آوردن راهكارهای الكترونیكی موجب كاهش حركت این افراد در سطح شهر شود. رستمی می‌گوید: «گاهی خرید وسیله مورد نیاز برای یك نابینا به سخت‌ترین كار ممكن تبدیل می‌شود، زیرا حركت در سطح شهر برای ما ساده نیست. از دید من به‌عنوان مدرس زبان انگلیسی و رایانه به نابینایان، اهمیت یادگیری این دو برای افراد نابینا بسیار بیشتر از افراد بیناست. اگر افراد نابینا با فناوری اطلاعات آشنایی كافی پیدا كنند آن وقت خرید اینترنتی یك محصول كار بسیار ساده‌تری است تا خرید فیزیكی آن. این مساله در مورد یادگیری علوم مختلف و حتی تحصیلات دانشگاهی هم صدق می‌كند. امروز بسترهای یادگیری الكترونیكی زیادی در كشور وجود دارند كه می‌توانند سطح علمی نابینایان را افزایش دهند.»
نابینایان و قوانین مهم
تولید نرم‌افزار و سخت‌افزارهای مختلف یا هر ابزار دیگری در جهان شامل قانون دسترس‌پذیری است. قانونی كه امكان استفاده همگان از آن ابزار را گوشزد می‌كند. به نظر می‌رسد این قانون پایه و اساس دیگر قانون‌هاست. به‌عنوان مثال در حال حاضر قانون استفاده 3 درصدی از معلولان در مشاغل مختلف در كشور تصویب شده است، اما یكی از دلایلی كه هنوز استفاده چندانی از این افراد در مشاغل مختلف نمی‌شود، می‌تواند همین قوانین پایه‌ای باشد. در جامعه امروز كه همه چیز با فناوری اطلاعات درگیر شده شاید توانمندسازی افراد نابینا برای حضور در مشاغل مختلف از اهمیت بسیار بالاتری نسبت به قبل برخوردار باشد.
محسن رستمی می‌گوید: «چاره‌ای نیست جز آشنایی افراد با فناوری اطلاعات، همان‌طور كه گفتیم اگر افراد نابینا توانایی استفاده از رایانه و فناوری اطلاعات را داشته باشند حتما می‌توانند در مشاغلی كه نیازمند آشنایی با فناوری اطلاعات است حضور پیدا كرده و افراد موفقی در جامعه باشند. ما باید بدانیم معلولیت داریم و تلاش كنیم با توانمندسازی خود در جامعه حضور پیدا كنیم.»
جامعه معلول‌پذیر، معلول جامعه‌پذیر
فناوری در حال رشد است، اما دو اصل مهم می‌تواند كمك كند تا افراد معلول بتوانند اول در جامعه توانمند شده و بعد حضور پیدا كنند. محسن رستمی كه خود با بسیاری از كودكان و نوجوانان و حتی بزرگسالان نابینا در ارتباط است و به آنها آموزش می‌دهد، می‌گوید: «سال‌هاست پذیرش معلول در جوامع مختلف به‌عنوان یك بحث مهم مطرح است. فرهنگ پذیرش معلول در جامعه می‌تواند كمك شایانی به افراد معلول كند. اما نكته مهم‌تر كه من همیشه سر كلاس‌هایم گوشزد می‌كنم، معلول جامعه‌پذیر است. باید دقت كنیم اگر معلول توانمند نباشد، مانند افراد عادی كه توانایی انجام كار یا برقراری ارتباط ندارند، جایگاه مناسبی در جامعه نخواهد داشت. به لطف فناوری اطلاعات و رایانه‌ها و ابزارهای ارتباط جمعی، توانمندسازی نابینایان كار چندان سختی نیست و اگر خود افراد نابینا بخواهند حتما می‌توانند در مسیر توانمندسازی خود برای حضور موفق در جامعه قدم بردارند.»
یك نكته مهم در این رابطه شاید جداسازی بچه‌های دارای معلولیت با بچه‌های عادی در مدارس باشد. به نظر می‌رسد با استفاده از ابزارها و فناوری‌های نوین بتوان تمهیداتی را در نظر گرفت تا كودكان و نوجوانان دارای معلولیت بتوانند در كنار دیگر افراد جامعه قرار بگیرند.
نكته حائز اهمیت این‌كه بعد از طی شدن دوران مدرسه بالاخره افراد در جامعه باید كنار هم قرار گیرند، پس چه بهتر كه از همان ابتدا بتوانیم این افراد را در كنار دیگر افراد جامعه قرار دهیم. رستمی می‌گوید: «من سال‌های مدرسه را دور از دیگر دوستانی كه عادی بودند، سپری كردم و همیشه در كنار دوستان نابینا بودم. پیش‌دانشگاهی را در مدرسه عادی گذراندم و به لطف آشنایی با فناوری اطلاعات توانستم به‌راحتی این مسیر را در دانشگاه هم ادامه دهم. من در زمینه فناوری اطلاعات و برنامه‌نویسی تلاش كردم و خود همین افراد نابینا توانسته‌اند محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خوبی را با كمك افراد عادی برای توسعه توانمندی افراد نابینا و كم‌بینا توسعه دهند. به‌عنوان مثال در حال حاضر ما در كشور نرم‌افزارهای فارسی صفحه‌خوان خوبی داریم. حتی از لحاظ سخت‌افزاری هم پیشرفت‌هایی داشته و توانسته‌ایم صفحه‌نمایش‌های بریل تولید كنیم.»
(74)
