.: محسن سمسارپور :.

یار کمکی یاددهی و یادگیری

هوشمندسازی مدارس، آنچه‌ هست، آنچه باید باشد؟

فرآیندهای یاددهی و یادگیری با پیشرفت فناوری، تغییرات زیادی کرده است. گرچه این تغییرات موجب بهبود فرآیند یاددهی و یادگیری شده، اما به نظر می‌رسد تا رسیدن به نقطه ایده‌آل فاصله زیادی داریم.
سال‌هاست آمار و ارقام قابل قبولی از هوشمندسازی مدارس گرفته تا استفاده از فضای مجازی برای یادگیری کودک و نوجوان ارائه می‌کنیم؛ اما در عمل باید دید این میزان با واقعیت عصر دیجیتال تا چه اندازه فاصله دارد.

سال تحول دیجیتال

شعار سال 2018، انقلاب صنعتی چهارم یا تحول دیجیتال انتخاب شده و این نامگذاری، نگاه‌ها را به سمت دیجیتال شدن سوق داده است. در حوزه فضای مجازی کودک و نوجوان تلاش‌های زیادی در کشور شده، ولی تا چه میزان خواست و نیاز این قشر پوشش داده شده است؟ مجید بایرامی، پژوهشگر و فعال حوزه آموزش الکترونیک و استفاده از ابزارهای نوین آموزشی در گفت‌وگو با کلیک می‌گوید: «تجهیز و هوشمندسازی مدارس در صورتی که استفاده مناسبی از آن نشود گره‌گشا نیست. یکی از مسائل بااهمیت در این حوزه ترس معلمان از دیجیتال شدن فرآیند یاددهی و یادگیری است. بسیاری از معلمان ما نسبت به دیجیتال شدن آموزش حس خوبی ندارند و فکر می‌کنند فناوری‌های نوین آموزشی قرار است جای آنها را تنگ کند. در بسیاری از موارد شاهد صحبت‌هایی از سوی معلمان هستیم که استفاده از روش های آموزشی به شیوه الکترونیک را بسیار سخت می‌بینند. استفاده از فناوری‌های نوین نه نیاز به مهندس کامپیوتر شدن دارد و نه کدنویسی، ما باید بدانیم ابزارهای الکترونیک و فضای مجازی چه فرصت مناسبی را در اختیارمان قرار داده‌اند. قرار نیست همان روش‌های قدیمی تدریس را پیش بگیریم و فکر کنیم حضور ابزارهای الکترونیکی و فضای مجازی تهدیدی هستند که نباید به آنها توجه کنیم.»

بیایید با یک مثال ساده مساله را کمی روشن‌تر کنیم. در خانه نسبت به 50 سال پیش ابزارهای بیشتری مانند ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی، ابزارهای پخت‌وپز و دیگر وسایل را در اختیار داریم. با استفاده از این ابزارها فرصت بیشتری در خانه خواهیم داشت و سرعت انجام بسیاری از کارها بیشتر از قبل شده است. به مدرسه برگردیم، استفاده از فناوری می‌تواند به معلمان کمک کند تا فرصت بیشتری برای هر یک از دانش‌آموزان داشته باشند.

بایرامی می‌گوید: «تا همین چند سال پیش برای گزارش عملکرد یک دانش‌آموز به اولیا مجبور به دعوت اولیا به مدرسه بودیم، مشغله اولیا از یک طرف و مدت زمانی که خودمان به عنوان معلمان و مربیان مدرسه باید صرف می‌کردیم از طرف دیگر، وقت زیادی را از ما می‌گرفت. برای این‌که یکی از دانش‌آموزان یک مبحث را یاد بگیرد باید برای تک‌تک دانش‌آموزان وقت می‌گذاشتیم، اما امروز با استفاده از یک سامانه آنلاین می‌توانیم همه مراحل تحصیلی یک دانش‌آموز را به اولیا اطلاع دهیم و مادر و پدر یا سرپرستان دانش‌آموزان می‌توانند روی سیستم یا تلفن همراه، روند تحصیلی دانش‌آموز خود را بررسی کنند. طراحی یک بازی ساده و استفاده از آن روی تبلت دانش‌آموزان می‌تواند یک‌مساله درسی را به‌عنوان تمرین در اختیار آنها قرار دهد تا یادگیری بخوبی برای تک‌تک دانش‌آموزان انجام شود. فناوری به ما کمک کرده تا وقت بیشتری را به‌صورت هدفمند در اختیار داشته باشیم و از آن بهره ببریم.»

سرمایه‌گذاری روی پژوهش

با یک نگاه ساده به اطرافمان به این نتیجه می‌رسیم که بسیاری از فناوری‌های نوین بدون دانش فنی و بررسی‌های اولیه وارد کشور شده و بعد از استفاده همگانی به مشکلات آن پی برده‌ایم. همه‌گیر شدن استفاده از اینترنت یا پیام‌رسان‌ها نمونه‌هایی از این موارد هستند. به نظر می‌رسد نبود سازوکار دقیق ورود فناوری‌های نوین و عدم فرهنگ‌سازی بموقع می‌تواند موجب بروز مشکلاتی شود که حل آنها وقت و انرژی زیادی از منابع کشور خواهد گرفت.

همان طور که بایرامی نیز اعتقاد دارد نبود کارگروه‌های پژوهشی و فقدان کار پژوهشی قبل از ورود فناوری معمولا باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود. در بسیاری از موارد از پایلوت استفاده نمی‌کنیم. بیشترین سرمایه‌گذاری را روی واردات ابزارهای نوین انجام می‌دهیم، اما کمتر برای تیم‌های پژوهشی و تحقیقاتی هزینه می‌کنیم. ما ابزار را وارد کشور می‌کنیم، اما فرهنگ استفاده از آن را چطور؟ بایرامی توضیح می‌دهد: «به‌عنوان کسی که سال‌هاست در مدارس کشور حضور دارم، فکر می‌کنم استفاده از تیم‌های تحقیقاتی و انجام پژوهش‌های مختلف روی مخاطبان و شناخت بموقع و درست نیازهای آنها می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند. در دنیا و در بسیاری از کشورها پیش از ایجاد یک موج فناوری و استفاده از آن، پیش‌بینی صورت گرفته و سازوکارهای مناسب برای مقابله یا هدایت این موج بررسی و لحاظ می‌شود. در واقع قبل از رویارویی با موج فناوری راهکارهای مختلف بررسی شده‌اند.»

استانداردسازی فضای مجازی کودکان

با توجه به مسائل مطرح شده، استفاده از فناوری‌های نوین در آموزش کودک و نوجوان نه تنها تهدید محسوب نمی‌شود، بلکه می‌تواند فرصت‌ساز و مفید باشد. مساله دیگر، استفاده از فناوری‌های نوین با رویکرد استانداردسازی فضای مجازی کودک و نوجوان است. در بسیاری از کشورها سن مشخصی برای استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات یا خدمات مبتنی بر آنها در نظر گرفته شده است. هر کودک و نوجوانی که بخواهد از یک ابزار یا خدمت استفاده کند باید به سن قانونی رسیده باشد. قانونگذاری‌های مرتبط صورت گرفته و مجری قانون می‌تواند براساس قانون مدون تصمیم‌گیری کند. به‌عنوان مثال عضویت در شبکه‌های اجتماعی، استفاده از بازی‌ها، مشاهده فیلم‌ها و مواردی از این دست براساس گروه‌های سنی تعریف شده‌اند و هر کشور براساس فرهنگ حاکم بر آن، سعی در استانداردسازی و قانونگذاری مناسب در این حوزه دارد.

سواد رسانه‌ای و محتوای مناسب

محتوای مناسب برای سنین مختلف یکی از نیازهای اصلی استفاده صحیح از ابزارهای نوین آموزشی و ارتباطی است. در عین حال سواد رسانه‌ای خانواده‌ها به‌عنوان مکمل این موضوع بسیار بااهمیت است.

بایرامی می‌گوید: «در کشورهای پیشرفته اگر یک کودک قبل از سن قانونی (به‌عنوان مثال 13 سالگی) حساب‌کاربری در شبکه‌های اجتماعی داشته باشد، والدین این کودک از نظر قانونی مجرم شناخته شده و صلاحیت سرپرستی فرزند خود را ندارند. در واقع سواد رسانه‌ای والدین و آگاهی آنها از فعالیت‌های کودک و نوجوان خود در فضای مجازی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.اگر به آمارها نگاه کنیم در تجهیز مدارس و حتی در ایجاد بسترهای مناسب از لحاظ زیرساخت در حوزه فضای مجازی کودک و نوجوان، فعالیت‌های مناسبی در کشور صورت گرفته است. سال‌های 90 تا 92 هوشمندسازی مدارس در دستور کار قرار گرفت و پس از آن چند سالی است که شورای عالی فضای مجازی با همکاری دولت تلاش‌های خوبی در جهت آماده‌سازی بستر مناسب فضای مجازی در حوزه کودک و نوجوان دارد، اما شناسایی و تولید محتوای مناسب برای رده‌های سنی مختلف، مساله‌ای است که کمتر به آن پرداخته شده است.»

اگر به اندازه نیاز، محتوای مناسب برای کودک و نوجوان در رده‌های سنی مختلف تولید شده باشد، دنیای کودکان پر خواهد بود از چیزهایی که به آنها نیاز دارند و احتمال حضور این افراد در بقیه بخش‌های فضای مجازی که برایشان مناسب نیست، بسیار کمتر خواهد بود.

به‌طور کلی باید گفت استفاده از فناوری در عصر دیجیتال امری است لازم، اما نحوه استفاده مناسب از ابزارها و محتوا به میزان جذابیت تولیدات این حوزه بستگی دارد. هرچه محتوا و ابزارها بتوانند بهتر نیاز مخاطبان را پوشش دهند، شاهد استفاده بهتر از آنها خواهیم بود.

محسن سمسارپور

(48)