شکست انحصار کپی رایت
کپی لفت چیست؟
به لطف کپی لفت، افراد میتوانند نرمافزار اصلی را توسعه دهند
قانون کپیرایت یا حق نشر، حقوق انتشار اثر را برای پدید آورنده آن محفوظ میداند. این قانون سالهاست که از کپیبرداری اثر بدون مجوز صاحب اثر محافظت میکند.
اختراع، کتاب، موسیقی، نرمافزار و هر نوع اثری میتواند دارای قانون کپیرایت باشد. قانون کپیرایت در عین حال که حقوق مولف را حفظ میکند، اما از بازنشر و امکان تغییرات در اثر جلوگیری میکند و این باعث عدم انتشار سریع دانش میشود. دانشی که در صورت انتشار میتواند تغییر کند و به مرور زمان تکمیل شود. در زبان انگلیسی لفت به معنای چپ در مقابل رایت به معنای راست است. همین بازی با کلمات باعث شد تا قانون جدیدی به نام قانون کپی لفت وضع شود. قانونی که از کپیرایت گرفته شده و کاملکننده آن است.
جلوگیری از انحصار
کپیرایت در عمل موجب ایجاد انحصار در اثر است. در واقع حق انتشار اثر برای خالق آن بهطور منحصر بهفرد محفوظ میماند. این قانون برای جلوگیری از به سود رسیدن افراد سودجو وضع شد و در این امر بسیار موفق عمل کرده است. انحصار در کنار مزایا، معایبی نیز دارد. یکی از معایب انحصار، بهبود نیافتن اثر و محدود ماندن آن در حد دانش خالق اثر است. فرض کنید اثری در اختیار عموم قرار گیرد و همه افراد اجازه دخل و تصرف، ایجاد تغییرات کلی یا جزئی و بهبود اثر را داشته باشند. احتمالا نگارشهای زیادی از اثر اولیه ایجاد میشود که شاید هیچگاه به ذهن خالق اولیه اثر هم خطور نمیکرد. این مساله مهم باعث شد تا قانونی به نام قانون کپیلفت از قانون کپیرایت منشق شود. در این قانون حقوق هر اثر برای خالق آن محفوظ است، اما دیگران امکان تغییرات روی اثر و انتشار نگارش جدیدی از آن را به نام خود دارند.
ارتقای دانش با کپیلفت
امکان شخصیسازی محصولات یکی از دغدغههای مهم کاربران در حوزه فناوری اطلاعات است. یک رویای شیرین که این روزها به لطف کپیلفت به واقعیت پیوسته امکان شخصیسازی تمام بخشهای یک اثر (بهعنوان مثال یک نرمافزار) است. خالق یک اثر هر چقدر هم تلاش کند ممکن است همه نیازهای مشتری را نتواند پوشش دهد. با استفاده از کپیلفت هسته مرکزی اثر بهصورت رایگان و آزاد در اختیار عموم قرار میگیرد. هر شخص یا گروهی میتواند بر اساس نیاز خود محصول اصلی را ارتقا دهد و تغییرات مورد نظر خود را روی آن اعمال کند. نگارش جدید، همه حقوق خالق اثر را حفظ میکند و حقوق بخشهای تغییر یافته برای توسعهدهنده آن نیز محفوظ است. بهاینترتیب امکان ارتقای دانش وجود دارد. محمد جعفر نعناکار، وکیل پایه یک دادگستری و استاد دانشگاه در رشته حقوق بینالملل عمومی در گفتوگو با کلیک میگوید: «غرب که مبدع قانون کپیرایت است این روزها به این نتیجه رسیده که اگر قانون کپیرایت تغییر کند، امکان ارتقای دانش با سرعت بسیار بالاتر وجود دارد. تا زمانی که قانون کپیرایت در جوامع حاکم است دانش در اختیار تعداد محدودی از افراد باقی میماند. کپیلفت توسعهدهنده دانش بشری بهصورت حقوقی است. در واقع افراد با مجوزهای حقوقی امکان توسعه دانش و ارتقای آن را دارند، کما اینکه نام پدیدآورنده و ناشران اصلی اثر همواره حفظ میشود.»
اجازهنامههای کپیلفت
در حوزه فناوری اطلاعات، چند مجوز برای استفاده از قانون کپیلفت وجود دارد. این اجازهنامهها سطوح مختلف دسترسی و حوزههای آن را مشخص میکنند.
اجازهنامه جامع و عمومی گنو: مطرحترین مجوز کپیلفت در حوزه نرمافزاری است که در آن اجازه استفاده آزاد و رایگان از نرمافزار و کد منبع آن برای عموم داده شده است. در ضمن هیچکس نمیتواند این آزادی را از افراد بگیرد.
اجازهنامه کوچک جامع و عمومی گنو: در توسعه هر نرمافزار از کتابخانههایی استفاده میشود. (بسته کدهای آمادهای که برای مقاصد مختلف از پیش نوشته شدهاند و در اختیار توسعهدهندگان قرار گرفته است) این اجازهنامه به توسعهدهندگان این مجوز را میدهد که از کتابخانههای رایگان و آزادی که تحت این مجوز منتشر شدهاند، در برنامههای آزاد و انحصاری خود استفاده کنند. همچنین توسعهدهندگان امکان توسعه و بهبود کتابخانهها را دارند.
اجازهنامه مستندات آزاد گنو: مستندات، بخش بسیار مهم توسعه هر نرمافزار هستند. مستندات کمک میکنند تا توسعهدهندگان محصول، بهتر با بخشهای آن و نحوه پیادهسازی محصول آشنا شوند. این اجازهنامه کمک میکند تا توسعهدهندگان اجازه دخل و تصرف و اعمال تغییرات در مستندات محصولات آزاد را داشته باشند و این مستندات را ارتقا دهند. سازمانها و موسسات دیگری چون دانشگاه MIT و برخی دیگر از موسسات نیز روی مجوزهای آزاد محصولات فعالیت میکنند که هر یک مجوزهای خاص خود را ارائه میدهند.
نمونه استفادههای کپیلفت
در حوزه فناوری اطلاعات محصولات زیادی وجود دارد که با استفاده از قانون کپیلفت ارتقا پیدا کرده است. سیستمهای مدیریت محتوا مانند وردپرس شاید یکی از نمونههای بارز رعایت قانون کپیلفت باشد. در مجوز جامع و عمومی گنو اجازه استفاده از نرمافزار برای هر مقصودی داده شده است. همچنین توسعهدهندگان امکان اعمال تغییرات خود و اشتراکگذاری آن با دیگران را دارند. در حال حاضر نمونههای بسیار زیادی از سایتهای وردپرسی تولید شده که همه از هسته مرکزی وردپرس استفاده میکنند، اما تغییرات مد نظر در هر یک از آنها توسط توسعهدهندگان اعمال شده است. نعناکار میگوید: «فرانسه قبل از عضویت در سازمان تجارت جهانی (WTO)، تصمیمات جالبی در حوزه نرمافزاری اتخاذ کرد. دولت فرانسه همه سیستمهای عامل خود را از ویندوز به لینوکس تغییر داد. این دولت ویرایشگرهای متنی خود را از مایکروسافت ورد به نرمافزارهای رایگان و آزاد در این حوزه تغییر داد. این اقدامات برای جلوگیری از پرداخت غرامت به شرکت مایکروسافت صورت گرفت و نمونهای جذاب از استفاده از کپیلفت بود.» به دلیل عضو نبودن ایران در سازمان تجارت جهانی شاید مساله مطرح شده در مورد فرانسه ملموس به نظر نرسد، اما میزان هزینه بالا برای تامین ابزارها و نرمافزارهای حوزه فناوری اطلاعات و تهیه مجوزهای استفاده از آنها موجب شده تا کشورهای عضو در سازمان تجارت جهانی به سمت کپیلفت روی آورند.
مجوز حق انتشار مشارکت خلاقانه
کپیرایت همه حقوق اثر را برای صاحب اثر محفوظ میداند، کپی لفت نیز در مورد همه حقوق اثر مجوز صادر میکند، اما مجوز حق انتشار مشارکت خلاقانه (Creative Commons) به صاحب اثر اجازه میدهد بخشی از حقوق اثر خود را آزاد و بخش دیگر را محفوظ نگه دارد. در این مدل که روی خرد جمعی تاکید دارد خالق هر اثر گزینههای مختلفی دارد تا بتواند بخشهایی از اثر خود را محفوظ و بخشهایی از اثر خود را آزاد در نظر بگیرد. مجوز حق انتشار مشارکت خلاقانه به توسعهدهندگان این امکان را میدهد بخشهای آزاد هر اثر را توسعه داده و بر اساس قواعدی که صاحب اثر در نظر گرفته مرجعدهی را انجام دهد. در ضمن توسعهدهنده اجازه ندارد تغییرات اعمال شده روی اثر را به نام صاحب اثر منتشر کند. در واقع توسعهدهنده باید مشخص کند که چه تغییراتی را روی اثر اصلی انجام داده و چه بخشهایی تغییر کرده است.
محسن سمسارپور
(460)
با عرض سلام
واقعا مثل همیشه عالی بود .
الگوی دیرینه من .
درپناه امن خدا باشید